Գյումրու ժամանակակից արվեստի թանգարան: Սեքսուալ հեղափոխություն

“Այսօր Հայաստանին հարկավոր է սովետական կարգեր + ամերիկանիզմ” Եղիշե Չարենց 1923թ. 2 միլիոն տարի մարդն ապրել է որսորդական-հավաքչական էպոխայում, ընդհամենը 5 հազար տարի նրանց մի մասին դժբախտաբար, թե բարեբախտաբար հաջողվել է ապրել հողագործական-անասնապահական հասարակարգերում, իսկ ահա 200 տարի է, որ բոլորս ապրում ենք արդյունաբերական դարաշրջանում, որից 100 տարի էլեկտրականության առկայությամբ..... Եվ ուրեմն հեղափոխությունները Արդիության (Մոդեռն) դարաշրջանի երևույթներ են, հասարակական հարաբերություններում դա Հողագործական-անասնապահականից դեպի արդյունաբերական դարաշրջանի անցումն է: Նախ նկատենք, որ մարդկանց մի հսկայական հատված շարունակել է ապրել մինչհողագործական՝ Որսորդական-հավաքչական հասարակական հարաբերություններում: Իսկ Արդյունաբերական դարաշրջանը իր հեղափոխական գործընթացների մեջ ներքաշեց գործնականորեն բոլորին: Այս պրոցեսը արագացավ հատկապես, երբ էլեկտրոֆիկացվեցին արտադրությունը և կենցաղը: Սակայն նույնիսկ այս համընդհանրությունը չի նշանակում, թե հենց հիմա չկա կամ բացառվում է որ լինեն, որսորդական կամ հողագործական կենսակերպ ունեցող հանրույթներ: Արդյունաբերական դարաշրջանի արշալույսին ծովային ճանապարհների հայտնագործումը, ապա նաև այսպես կոչված “վայրի” աշխարհի գաղութացումը, մշակութային առումով հետաքրքիր ու հակասական դեր խաղացին: Աբրահամյան կրոնները, ինչպես գիտեք զուտ հողագործական-անասնապահական դարաշրջանի համակարգեր են, նման մշակութային միջավայրի մարդու համար “վայրենին” միաժամանակ և դրախտի բնակիչ` “անապական մարմին” ունեցողն է և անասուն-գազանը, որին պետք է դարձնել ընտանի “ կենդանի”: Ինչպես գրում է Ժակ Ռանսիերը. “Մարդը՝ Արիստոտելի սահմանմամբ, քաղաքական է, որովհետեւ գիտի խոսել, որի շնորհիվ ընդհանրացնում է արդարացին եւ անարդարը, այն դեպքում, երբ անասունը ունի միայն ձայն, որը հաղորդում է ընդհամենը իր ցավը եւ բավարարվածությունը: Բայց այս դեպքում ամբողջ հարցը կայանում է նրանում, թե ինչպես իմանալ, ով ունի խոսքի իրավունք, իսկ ով միայն ձայն: Բոլոր ժամանակներում մարդկանց որոշակի կատեգորիաներ չեն դիտարկվել որպես քաղաքական էակներ, դա անելու համար մերժվում էր նրանց արձակած ձայնը իբրեւ խոսք ընդունելուց: Կամ դա արվում էր արձանագրելով, որ նրանք նյութական հնարավորություն չունեն զբաղեցնելու քաղաքականին հատուկ տարածությունը եւ ժամանակը”: (Рансьер Жак, Разделяя чувственное, С.-П. , 2007г., ст. 66): Եթե դիտարկենք հեղափոխությունը իբրև մշակութային երևույթ, այն նախ և առաջ հեղափոխություն է սեփականության պատկերացման առումով: Արդյունաբերական դարաշրջանում ձևավորվում է մարդու ինքնասեփականություն լինելու գաղափարը: Իշխանությունը այսուհետ սահմանվում է միայն մարդու ինքնասեփականություն լինելու` փիլիսոփայական աքսիոմատիկ ճշմարտությունը ընդունելու հիմքի վրա: Մինչմոդեռնը Մոդեռնից տարբերվում է հենց այս կոնկրետ հարցում: Մարդու ինքն իր սեփականությունը լինելու (self-ownership), կոնցեպցիան ավարտուն տեսքով ձևակերպվել է ընդհամենը վերջերս՝ ամերիկացի փիլիսոփա և տնտեսագետ Մյուրեյ Ռոթբարդի կողմից: Սակայն այն սկիզբ է առնում դեռ Ջոն Լոքի փիլիսոփայական գաղափարներից, որը համարում էր, որ ամեն մարդ տիրապետում է, որոշ սեփականության, որը ամփոփված է իր սեփական անձի մեջ, որի նկատմամբ ոչ ոք բացառությամբ տվյալ անձի, չի կարող ունենալ որևէ իրավունք: Այն դուրս էր բերվում մարդկային գոյության յուրահատուկ կերպից, որը առաջանում է մարդու կողմից իր միտքն ու մարմինը կառավարելու ընդունակությունից: Ամեն մարդ ուսումնասիրելով իր ինքնագիտակցություն ունենալու փաստը, հայտնաբերում է, որ ազատությունը բնական է և առաջնային, որ ինքը ունի ընտրելու ազատություն, որ նա ազատ է օգտագործել կամ չօգտագործել իր միտքը որևէ կոնկրետ տեղում և ժամանակի մեջ, ցանկացած կոնկրետ առարկայի նկատմամբ: Ի դեպ այս փաստի ընդունումից է կախված նաև այն գիտակցումը, որ աշխատանքը ունի բացասական օգտակարություն: Որովհետև աշխատանքը անհրաժեշտությամբ պարտադրված գործունեություն է, որի ժամանակ «դու քեզ չես պատկանում»: Մարքսի բառերով ասված, դու օտարված ես ինքդ քեզանից: Եթե փորձ արվի ժխտել մարդու ինքնասեփականություն լինելու փաստը, ապա ստիպված պետք է լինենք մերժելու ոչ միայն կամքի ազատությունը այլ մեկ այլ փաստ ևս, որ մարդը ունի ինքնագիտակցություն և ընդհանրապես մտածելու ընդունակություն: Բայց նույնիսկ բիհեվիորիստ հոգեբանները, որոնք կենդանիների ու մարդկանց վարքագիծը հիմնականում բացատրում են արտաքին միջավայրի ու կենսաբանական ստիմուլներով, նույնիսկ նրանք ընդունում են, որ ինքնագիտակցությունը բացարձակորեն ժխտել հնարավոր չէ և նա ով դա անում է, նա փաստորեն ժխտում է ինքն իր գիտակից էակ լինելու փաստը, որն էլ հանգեցնում է անհաղթահարելի հակասության: Ինքդ քո սեփականությունը լինելու փաստի մերժումը հանգեցնում է ազատության մերժմանը, որը մերժողին դնում է անհեթեթ վիճակի մեջ: Աբրահամյան կրոնները նույնպես երբեք չէին մերժում կամքի ազատությունը: Ինքնասեփականություն լինելու փաստը նրանց կողմից քննադատվել է միայն բարոյական տեսանկյունից, սակայն ամբողջ խնդիրը կայանում է նրանում, որ կամքի ազատ լինելը դա իրավունք չէ, որը տրվում է կամ որը կարող է չտրվել, այլ հենց մարդու մարդ լինելու գույության սահմանումն է: Եվ ուրեմն ցանկացած հեղափոխություն լինի այն տնտեսական, տեխնիկական, սեռական և այլն, արվում է նրա համար, որ մարդը համապատասխանի իր սահմանմանը, լինի այն ինչն ինքը կարող է լինել: Հեղափոխությունը ինքդ քո նման լինելու հնարավորության հաստատումն է հասարակական և միջանձնական հարաբերություններում: Հետևաբար այն միշտ քաղաքական է: Ուղիղ 150 տարի առաջ, երբ մենք դեռ Ռուսական կայսրության կազմի մեջ էինք, տեղի ունեցավ կարևոր մի իրադարձություն` վերացվեց ճորտատիրությունը, զուգահեռաբար ընթանում էր նաև կրթական ռեֆորմը, որով թույլատրվեց հասարակության բոլոր խավերի և սեռերի ներկայացուցիչներին ստանալ միջնակարգ, իսկ 1871-ից նաև համալսարանական կրթություն: Այդ նույն ժամանակ Ամերիկայի Միացիալ Նահանգներում ընթանում էր ստրկատիրության վերացման գործընթացը: Եվ ուրեմն ճորտերի և ստրուկների ազատագրումից հետո, որը նշանակում է նրանց իբրև մարդ, այլ ոչ թե “ընտանի կենդանի” ճանաչելուց հետո, հաջորդ կարևոր քայլը կանանց իբրև մարդ ճանաչելու գիտակցությունն էր և դրա իրավական հաստատագրումը: Այս պայքարը ընդունված է կոչել Ֆեմինիզմ: Սեռերի հավասարության համար մղվող պայքարը տևել է հարյուր տարուց ավել և դեռ շարունակվում է: Իսկ երեխաների հեղափոխությունը, թեպետ նույնպես կարելի է կապել կրթական ռեֆորմի հետ, սակայն ավել նոր երևույթ է, իբրև ինքնուրույն ֆենոմեն հայտնվել է առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ և պատերազմի ընթացքում որպես դիմադրություն նեոպատրիարխալ իմպերիալիստական աշխարհին : Համոզված եմ, որ լսել եք Долой стыд! արտահայտությունը, որը հասարակական կազմակերպություն էր, նրանց կոչում էին նաև “Бесстыдники”-ների շարժում: 1917թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո այս շարժման կենտրոնը տեղափոխվում է Մոսկվա: Նրանք բազմամարդ դեմոնստրացիաներ էին անում, որի ընթացքում մերկ ցուցարարները քաղաքացիներին կոչ էին անում հետևել իրենց օրինակին, իսկ նրանց ովքեր չէին կիսում իրենց հայացքները պիտակավորում էին իբրև հետադիմության ստրուկների և դասակարգային հեղափոխության դավաճանների: Այս շարժման ակտիվիստները համոզված էին, որ մերկացնալով քո մարմինը վերացնում ես դասակարգային տարբերությունը: Բանվորները, գյուղացիները, ծառայողները բոլորը հավասար են, որն էլ հենց հեղափոխության նպատակն է: Չնայած քաղաքացիների ոչ միանշանակ վերաբերմունքին Մոսկվայում ծաղկում էին ապրում “бесстыжие”-ների լողափները: Դրանցից մեկը, օրինակ գտնվել է ձեզ լավ ծանոթ Ленинские горки կոչվող վայրից ոչ շատ հեռու, ուր այցելած գերմանացի լրագրող Հ.Կնիքերբորգերը թողել է հետևյալ հիշատակումները “Բոլորը շրջակայքում տեղի ունեցողը ընկալում էին իբրև շատ սովորական մի բան: Միայն մեկ անգամ հավաքվածների անդորրը խախտվեց, երբ թփուտներից դուրս եկավ ամաչկոտ մի երիտասարդ, որը կրում էր լողազգեստ: Մի ակնթարթում նրան շրջապատեցին ծիծաղող պատանիները և հետ ուղարկեցին, որոշ ժամանակ անց նա նորից հայտնվեց լրիվ մերկ և չգրավելով ոչ մեկի ուշադրությունը իր համար հանգիստ գնաց լողալու: Երիտասարդ տղաների մի ուրիշ խումբ 100 մետրանոց վազքի մրցույթ էր կազմակերպել: Պատահական անցորդների խմբերը հետևում էին այդ մրցավազքին, բայց դիտորդ կանայք մերկ չէին: Մեկ ուրիշ տեղում աղջիկները գնդակ էին խաղում: Նրանք լրիվ մերկ էին: Այդ խաղին հետևող որևէ տղամարդ մոտակայքում չկար: Գետի ափին հարյուրից ավելի և ամենատարբեր տարիքի մերկ կանայք լողում էին կամ պարզապես զրուցում մինչև ծնկները ջրի մեջ կանգնած”: Ստալինյան ռեպրեսյաներից հետո Խորհրդային միությունում նման վայրեր պահպանվել էին միայն արվեստագետների ստեղծագործական տների տարածքներում կամ դրանց մոտակայքում: Թերևս միակ վայրը, որը բոլոր ժամանակներում կարողացել է պահպանել իր գոյությունը և մինչև այսօր էլ համարվում է ռուսական նուդիզմի ամենահռչակավոր լողափերից մեկը դա Ղրիմի Կոկտեբել կոչվող հանգստիան գոտին է: Ի դեպ Կոկտեբել նուդիստական լողափի հիմնադիրն է Մաքսիմիլյան Վոլոշինը, որին հայաստանում ճանաչում են իր Մարտիրոս Սարյանին նվիրված տեքստով: Եվ ուրեմն ինչպես ասում էր Էռնստ Լեզինը “Գոյություն ունի երկու տիպի սոցիալիզմ` մեկը դիկտատորական, մյուսը ազատական, մեկը դոգմատիկ մյուսը գիտական, մեկը քանդող մյուսը ստեղծող, մեկը ձգտում է մոնոպոլյաները տալ պետության ձեռքը, մյուսը ձգտում է, որ ոչ մի մոնապոլիա չլինի, մեկը հավատում է հեղաշրջմանը, մյուսը շատ լավ գիտի, որ սոցիալական պրոգրեսը պայմանավորված է անհատների ազատ ինքնադրսևորմամբ, մեկը ուզում է բոլորից ամեն ինչ խլել, մյուսը ուզում է թողնել ամենքին այն ինչ նրանց է պատկանում, մեկը քաղաքացուն վերածում է պետության հպատակի, միյուսը պետությունը դարձնում է քաղաքացու սպասավորի, մեկը հավատում է սոցիալական պատերազմին, մյուսը հավատում է խաղաղ աշխատանքին, առաջինին անպայման կհետևի դաժան հետադիմությունը, երկրորդը կբացի առաջընթացի անսահման հորիզոններ, առաջինը պարտության կմատնվի, երկրորդը կհասնի հաջողության, կա միայն երկու սոցիալիզմ, մեկը գտնվում է անցյալում, մյուսը ապագայում, ամեն մեկը թող ինքը ընտրի, թե որ սոցիալիզմին է ինքը պատկանում կամ խոստովանի, որ ինքը ընդհանրապես կապ չունի սոցիալիզմի հետ”: (1869) Իսկ արդեն 1891 թվականին, Ֆրիդրիխ Էնգելսի ազդեցության տակ, գերմանական սոցիալ-դեմոկրատները իրենց կուսակցության Էրֆուրտյան կոչվող ծրագրի մեջ մտցրեցին հետևյալ դրույթները. “Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը ընդհանուր ոչինչ չունի այսպես կոչված պետական սոցիալիզմի հետ` ազգայնացման ֆիկսալ համակարգի նպատակների հետ, որը պետությունը տեղադրում է մասնավոր ձեռներեցի դիրքում և դրանով կենտրոնացնում է միևնույն ձեռքերի մեջ բանվորների նկատմամբ տնտեսական շահագործում իրականացնող և քաղաքական ճնշումներ կիրառող ուժերին”(см. К. Маркс, Ф. Энгельс, Соб. соч., т. 22, с. 623): Սակայն ոչ Ռուսական Սոցիալ-դեմոկրատական (ինչպես բոլշևիկյան, այնպես էլ մենշևիկյան) ծրագրում, ոչ հետագայում սովետական Կոմունիստական կուսակցության ծրագրում, նման դրույթներ չհայտնվեցին և սովետական մարքսիստները առ այսօր համարյա երբեք չեն անդրադառնում այս հարցին: Մինչդեռ ռուսական բոլշևիկների և նրանց էպիգոնների ջանքերով կառուցված հասարակությունները դարձան հակահեղափոխականության ու հակամարքսիզմի, բոլորին հայտնի, պետական-կապիտալիստական մոնոպոլիզմի մարմնավորումները: “Սեքսուալ հեղափոխություն” տերմինի հեղինակ պսիխոանալիտիկ, հասարակական-քաղաքական գործիչ, որոշ ժամանակ կոմունիստական կուսակցության անդամ` Վիլհելմ Ռայխը 1944 թվականին գրում է “Այսօր սովետական Ռուսաստանը, լինելով պրոլետարական հեղափոխության արդյունք, սեռական ոլորտում քաղաքականության առումով դարձել է ծայրահեղորեն հետադեմ, մինչդեռ Ամերիկայի Միացիալ Նահանգները, որը ծնվել է բուրժուական հեղափոխությունից, կարող է բնութագրվել, այդ առումով առնվազն ավելի պրոգրեսիվ: Պարզեցնելով իրավիճակը բանաձևի աստիճանի, կարելի է ասել, որ այսօր ընթացող սոցիալական կոնֆլիկտների մի կողմում կանգնած են նրանք, ովքեր ուզում են պահպանել և սատարել կյանքը, իսկ մյուս կողմում նրանք, ովքեր ճնշում ու ոչնչացնում են այն: Այսօր հասարակական խղճի հարցը, ոչ թե հնչում է - “Հարուստ էս դու, թե աղքատ?”, այլ “Դու կո՞ղմ ես պահպանելուն մարդկային կյանքը և նրան ավելի մեծ ազատություն շնորհելուն: Պայքարո՞ւմ ես դու դրա համար: Գործնական քայլերով, քո ուժերի ներածին չափով, ամեն ինչ անո՞ւմ ես, որ օգնես աշխատավոր մարդկանց բազմամիլիոն զանգվածներին, որ նրանք կարողանան իրենց մտածողության, գործունեության, նախաձեռնությունների մեջ այնքան ինքնուրույն դառնան, որ ոչ շատ հեռավոր ապագայում սոցիալական կյանքի ինքնակառավարումը լինի ինքնըստինքյան ենթադրվող մի բան: Այս կոնկրետությամբ դրված սոցիալական հարցը հաշվի է առնում յուրաքանչյուր ապրող մարդու կենսական պրոցեսները, նույնիսկ հասարակության առավել ծայրահեղ թշվառության մեջ գտնվողներինը: Այնպես որ կարևոր չէ, թե ինչ գույնի կուսակցական տոմս է ներկայացվում այս կամ այն մտածողությունը ապացուցելու համար, այլ կարևոր է այն, և այստեղ բացառվում է սոցիալական խաբեության որևէ հնարավորություն, թե արդյոք ամբողջականությամբ խրախուսվում է, պաշտպանվում է կյանքի ազատ արտահայտությունները նորածինների մոտ, մանկահասակ երեխաների մոտ, երեխաների, որոնք սեռահասունության շրջանում են, կանանց ու տղամարդկանց մոտ, թե այդ հնարավորությունները ճնշվում են ու ոչնչացվում: Եվ ոչ մի նշանակություն չունի, թե որ գաղափարախոսության միջոցով, որ պետության մեջ, “պրոլետարական հեղափոխության” դիրքերից, թե “կապիտալիստական” համակարգը պաշտպանելու համար և ինչ կրոնական փաստարկների օգնությամբ են իրականացվում այդ ճնշումները: Ասվածը անհերքելի է և ուժի մեջ է ամենուր, այնքան ժամանակ, քանի դեռ գոյություն ունի կյանքը("Сексуальность в борьбе за культуру" ("Die Sexualitat im Kulturkampf", I изд. — 1930 г., II расширенное изд. — 1936 г.) Предисловие к III изданию (1945 г.) Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո երեխաների ու կանանց հեղափոխության հիմքում ավելի ակնառու է դառնում հենց այս մոտեցումը, որը կարելի է անվանեկ վերկուսակցական մոտեցում: 1967-ից 1975 թթ համարվում է Սեքսուալ հեղափոխության կամ մեկ ուրիշ տերմինով ասած “Ծաղիկների հեղափոխոխության” գագաթնակետը, բայց ինչպես կանանց հեղափոխությունը այնպես էլ երեխաներինը դեռ չի հասել իր վերջնական նպատակին, որն է իշխանության ատրիբուտ և մենաշնորհ համարվող, դեռևս հիացմունքի ու երկրպագության առարկա հանդիսացող “ֆիզիկական բռնության” մերժումը և յուրաքանչյուրի ինքնասեփականություն լինելու ընդունումը: Այս պայքարը հաճախ անվանում են նաև Գունավոր հեղափոխություններ: Սա այն նույն անվանումն է, որը 20-րդ դարի սկզբում, ազատարար շարժումները բնութագրելու համար, օգտագործել է նիցշեական անհատապաշտության մեծ սիրահար և երիտասարդական հեղափոխության պոետ Ֆիլիպո Թոմազո Մարինետին “Ֆուտուրիզմի մանիֆեստ”-ում, իր մոտ բառացի թարգմանության դեպքում հնչում է այսպես`«Գունագեղ Հեղափոխություններ Մեծ Քաղաքներում»: Այսօր ընթացող հեղափոխությունները հետխորհրդային հանրապետություններում և արաբական աշխարհում, այս նույն տրամաբանության մեջ են և նույն ավանդույթի զարգացումներն են: Այսօր Սեքսուալ հեղափոխություն արտահայտությունը թյուրիմածություններ առաջացնող տերմին է դարձել, որովհետև շոու-բիզնեսը այն անջատել է քաղաքական հեղափոխությունից ու վերածել է բիզնես պրոեկտի: Սպառողական հասարակության մեջ ամեն ինչ վաճառվում է, իսկ սեքսը ամենից մեծ պահանջարկ ունեցող ապրանքն է: Հույս ունենանք, որ մեր հետսովետական հասարակությունը ի վիճակի է վերականգնել այս տերմինի հեղինակ Վիլհելմ Ռայխի հիմնական գաղափարը, որը նա կոչում էր Մարմնի Ճշմարտություն: Ու եթե մենք կարողանանք մեր հանրապետությունում գիտականացնել և դեկոմերցիալիզացնել Սեքսուալ Հեղափոխությունը, ապա այն կդառնա իրապես Մշակութային Հեղափոխություն, որի նպատակն է յուրաքանչյուր մարդուն դարձնել իր մարմնի սեփականատերը և պաշտպանել ապրող կյանքը բռնությունից: